۳ موضوع مهم در حاشیه ماجرای تخریب ساختمان رادیولوژی بیمارستان امام رضا (ع)

تخریب یکی از ساختمان‌های قدیمی بیمارستان امام رضا (ع) مشهد در روز‌های پایانی هفته گذشته، یکی از خبر‌های داغ رسانه‌های مجازی و طیفی از فعالان هویتی مشهد بود؛ ماجرایی که نخستین جرقه آن را یکی از فعالان هویتی شهر زد. او ابتدا با انتشار یک رشته استوری مهیج در روز اربعین و سپس فردای آن روز باتوجه به انعکاس چشمگیر خبر نخست، آن را تکمیل کرد و از تخریب بخشی از بنای ثبت ملی بیمارستان امام رضا (ع) به عنوان نخستین بیمارستان مدرن مشهد خبر داد.

البته وی در رشته استوری دوم، مکان تخریب شده یعنی ساختمان رادیولوژی قدیم بیمارستان را دارای ارزش‌های هویتی از منظر مکان رویدادی نیز خواند؛ حرکتی که باید آن را تلاشی برای همراه کردن گروه دیگری از فعالان هویتی مشهدکه به دنبال حفظ نشان‌های انقلاب اسلامی در مشهد هستند، با خود دانست. اما صرف نظر از تحلیل رسانه‌ای این حرکت که مبحثی دیگر را می‌طلبد، باید چند موضوع مهم را بررسی کرد تا بتوان درکنار هیاهوی رسانه ای، به اصل واقعیت رخ داده رسید.

ارزش بنا: برای درک این موضوع، به دو مسئله باید توجه کرد؛ نخست اینکه آیا این بنا از ارزش تاریخی خاصی برخوردار است یا نه و دیگر اینکه آیا میزبان واقعه تأثیرگذار بزرگی بوده است یا نه؟ درباره بخش نخست، باید گفت هرچند براساس خبر اولیه منتشرشده، این بنا یکی از بخش‌های کهن بیمارستان بوده است و همین ادعا هم خبر را در کانون توجهات قرار داده، واقعیت ماجرا، اما چیز دیگری است.

اسناد موجود، بازگوکننده این واقعیت است که ساختمان موسوم به رادیولوژی قدیمی بیمارستان امام رضا (ع) هرچند از منظر ظاهری بسیار شبیه ساختمان‌های ساخته شده در دوران پهلوی اول است، در سال‌های پایانی دهه۳۰ ساخته شده است و به نوعی یکی از نخستین ساختمان‌های الحاقی به بنا‌های پهلوی اول بیمارستان امام رضا (ع) است.

درست به همین دلیل است که اثری از این بنا در پرونده ثبت ملی بیمارستان امام رضا (ع) نیست و به عبارت دیگر، این بنا ثبت ملی نیست. شاید این موضوع مطرح شود که ساختمان از نظر معماری و شکل ظاهری بنا با ادعای نگارنده هماهنگ نیست و ساختمان رادیولوژی قدیم بیمارستان با مجموعه بنا‌های پرونده ثبت ملی این بنا از منظر ظاهری یکی است. در توضیح این دوگانگی، سخنان دکتر عبدا... بهرامی، از رؤسای سابق بیمارستان امام رضا (ع)، می‌تواند مدرک خوبی باشد.

وی در این باره در گفتگو با شهرآراآنلاین، گفته است: «ساختمان رادیولوژی بیمارستان، اواخر دهه ۳۰خورشیدی در باغ بیمارستان اضافه شد و نمای خاصی نداشت. دکتر داوودی که از پزشکان و اعضای کادر درمان بیمارستان در آن سال‌ها بودند، دستور دادند نمای این ساختمان با قالب‌هایی که از دوران مهندس کریم طاهرزاده بهزاد به جا مانده بود، تزیینی مشابه ساختمان‌های اصلی بیمارستان پیدا کند و این گونه شد که شکل این ساختمان، هم تراز با ساختمان‌های قبلی شد.»، اما در پاسخ به بخش دوم سؤال باید گفت هرچند این بنا از منظر ساختمانی ارزش آن چنان زیادی نداشته و ثبت ملی نبوده است، از منظر تاریخ انقلاب اسلامی حداقل فضای جلوی بنا و نمای آن ارزشمند است؛ زیرا بسیاری از وقایع رخ داده در بیمارستان امام رضا (ع) پس از فاجعه ۲۳آذر۱۳۵۷ و حمله نیرو‌های رژیم پهلوی به مردم حاضر در بیمارستان در این محدوده، به وقوع پیوسته است که شاید سخنرانی رهبر معظم انقلاب و تحصن بزرگ علما، برجسته‌ترین آن‌ها باشد.

بر این اساس، بنای مدنظر از منظر حوادث منجر به انقلاب اسلامی، یک مکان رویداد ارزشمند هویتی است و شایسته حفظ و ثبت ملی است. بر این پایه می‌توان گفت میراث فرهنگی باید تعمق بیشتری در موضوع می‌کرده است.

نهاد‌های درگیر: از منظر نهاد‌های درگیر هم باید درنظر گرفت که هرچند بنای بیمارستان دراختیار دانشگاه علوم پزشکی است و میراث فرهنگی هم بر وضعیت بخش ثبت ملی آن نظارت دارد، دو نهاد شهرداری و آستان قدس رضوی هم در این ماجرا به سهم خود مسئولیت‌هایی دارند. به عبارت دیگر، مجوز ساخت وساز از سوی شهرداری به درخواست مدیر بیمارستان، به نمایندگی از دانشگاه علوم پزشکی مشهد، به عنوان مسئول رسمی امور پزشکی شهرستان مشهد، صادر شده است.

اگر این پروانه با هماهنگی میراث صادر شده است، شهرداری روند عادی صدور پروانه را طی کرده و هیچ گام اشتباهی برنداشته است و اگر هماهنگی رخ نداده است، باید این نهاد را نیز در تخریب بخشی از بنا‌های مرتبط با انقلاب اسلامی در مشهد مقصر دانست. در این بین، مالکیت آستان قدس رضوی بر زمین بیمارستان تاحدی این مجموعه را هم درگیر قضیه رخ داده می‌کند؛ زیرا به طور معمول برای ساخت بر روی زمین‌های متعلق به آستان قدس، هماهنگی‌هایی با این نهاد می‌شود.

درباره میراث فرهنگی هم پیش از این اشاره شد؛ هرچند به گفته آنان، تنها فضای ظاهری بیرونی بنا و محوطه جلو آن به عنوان مکانی هویتی در رویداد‌های انقلاب اسلامی دارای ارزش خاص است، اگر ساختمان احداثی جدید، نمای قدیم را خدشه دار کند، این ارزش هم خدشه دار می‌شود و درنتیجه این مجموعه هم نمره منفی خواهد گرفت. اما وضعیت دانشگاه علوم پزشکی از سایر نهاد‌های مسئول در این ماجرا پیچیده‌تر است؛ زیرا اکنون مکان‌های دیگری، چون شهرک سلامت دراختیار این مجموعه است که می‌توانستند خدمات بخش پیوند مغز استخوان را در آن محدوده به بیماران نیازمند بدهند و از بنای رادیولوژی قدیم بیمارستان امام رضا (ع) در حوزه‌ای دیگر بهره برداری کنند.

مطالبه:، اما جریان رخ داده در چند روز اخیر، نشان داد که فعالان فرهنگی و هویتی مشهد باید دانش خود را درباره این شهر افزایش دهند و شهر خود را بهتر بشناسند تا بتوانند به بهترین نحو از داشته‌های آن که امانت رسیده از نسل‌های گذشته به ایشان بوده است، دفاع کنند و این امانت را صحیح و سالم به نسل‌های بعدی تحویل دهند. مدیران میراث فرهنگی شهر نیز بایستی کمی بیشتر از خود تحرک نشان دهند.

آنان از یک سو باید اندک داشته‌های میراثی مشهد که هنوز ثبت ملی نشده اند را هرچه سریع‌تر ملی کنند تا امکان تخریب آن‌ها کمتر شود و از دیگرسو در دایره اطلاع رسانی، سرعت بیشتری به خرج دهند تا اخبار نادرست، واقعیت‌ها را خدشه دار نکند و سرانجام با شناسایی فعالان هویتی شهر و آموزش دادن مفاهیم مختلف مرتبط با حوزه‌های گوناگون هویت تاریخی، فرهنگی، اجتماعی و انقلابی شهر، از این ظرفیت به عنوان بازوی خود برای حفظ داشته‌های مشهد استفاده کنند که اگر این گونه عمل نکنند، ممکن است اقدامات دلسوزانه این طیف با اشتباهاتی همراه شود و نتیجه عکس بدهد.

همچنین مدیران سایر نهاد‌های شهری باید بدانند که مردم شهر دربرابر داشته‌های تاریخی، فرهنگی، اجتماعی و هویتی خود حساس هستند، پس بهتر است قبل از هرگونه اقدامی در این حوزه ها، به میزان لازم اطلاع رسانی کنند تا دوستداران مشهد با اطلاع از واقعیت حوادث، همراه آنان شوند، نه اینکه با اطلاع رسانی نکردن درست، شرایط را برای گمانه زنی‌های مختلف فراهم کنند و بدین گونه هم برای خود مشکل ایجاد کنند، هم مردم را به مجموعه‌های دولتی بدگمان تر.